Engelse katholieke edelen willen in de herfst van 1605 het parlement opblazen. Plan is om de protestantse koning Jacobus I en alle parlementsleden, in één klap op te ruimen en een katholieke revolutie op gang te brengen.
Het begint allemaal met de komst van een zekere Hendrik Tudor. Op een mooie zomerzondagmiddag in 1485 landt hij met een groep van enkele duizenden soldaten op een strand in het zuidwesten van Wales. Deze edelman van Welsh-Franse-Engelse afkomst, is van plan om de koning van Engeland, Richard III, van de troon te stoten. Richard III behoort tot de adellijke dynastie van York, Tudor daarentegen pretendeert het huis van Lancaster te vertegenwoordigen.
De twee families voeren al decennia een verwoede strijd om de troon. Die slepende vete zal later de geschiedenis ingaan als de Rozenoorlogen. Een paar weken naar Hendriks landing wordt Richard bij het Bosworth vernietigend verslagen. Richard komt om in de strijd en Hendrik kan zich de nieuwe koning van Engeland noemen. Hij gaat voortaan door het leven als Hendrik VII.
Hij weet snel een solide machtsbasis voor zijn regime te leggen. Aan de top van de bestuursorganisatie staat de koning met zijn Raad (Council). De Raad en diverse afsplitsingen daarvan (zoals de Privy Council en de Court of Exchequer) worden door Hendrik gevuld met mensen die bekwaamheid met betrouwbaarheid combineren. Afkomst doet er minder toe.
Daarnaast is er het Parlement, dat door de koning naar eigen goeddunken bijeen kan worden geroepen. Dat gebeurt vooral wanneer de koning geld nodig heeft, bijvoorbeeld om oorlog te voeren. Het Parlement bestaat uit twee huizen, het Hoger- en het Lagerhuis. In het Hogerhuis zitten dan alle bisschoppen en de hogere adel. Het Lagerhuis wordt gevuld door de gentry, een groep onmiddellijk onder de adel.
Van katholiek naar protestant
In 1491 wordt Hendrik VII opgevolgd door Hendrik VIII. Hij is getrouwd met een dochter van Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon, Catharina genaamd. Wanneer Catharina hem geen zoon kan schenken – zij had zes kinderen gebaard van wie er slechts één, Mary Tudor, in leven blijft – ziet Hendrik VIII dat als een groot probleem. Alleen voortzetting van de Tudordynastie door een mannelijke troonopvolger kan volgens hem het land behoeden voor nieuwe Rozenoorlogen. Hij verzoekt paus Clemens VII daarom om nietigverklaring van zijn huwelijk met Catharina. De paus ziet hier niets in, en gaat er niet mee akkoord.
Hierop breekt Hendrik VIII met Rome, wat wordt vastgelegd in de Supremacy Act, waarmee hij zelf hoofd van de nieuwe Engelse/Anglicaanse Kerk wordt. Vervolgens confisqueert hij de bezittingen van de Katholieke Kerk, zoals kloosters en landerijen. Hij verkoopt alles aan de hoogste bieder, wat hem een aanzienlijk kapitaal oplevert. Ook al wenst Hendrik VIII geen aantasting van de katholieke leer en liturgie, zijn acties tegen de paus zorgen er op termijn wel voor dat zijn kerk als protestant wordt gezien. Protestanten krijgen tijdens zijn regering ook steeds meer invloed in kerk en staat.
Geheel onafhankelijk van Rome geworden kan de Engelse Kerk Hendriks eerste huwelijk ongeldig verklaren en zijn tweede huwelijk met Anna Boleyn inzegenen. Hendrik zal uiteindelijk berucht worden vanwege zijn huwelijksperikelen. Hij heeft in totaal zes vrouwen gehad, van wie hij er twee liet onthoofden.
Van Hendrik tot Jacobus
In 1547 sterft Hendrik VIII. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon Eduard VI. Onder zijn bewind krijgt de Engelse kerk definitief een protestants karakter. Eduard heeft longtering en sterft al op vijftienjarige leeftijd.
Vervolgens bestijgen twee vrouwen de troon: Mary I (1553 -1558) en Elizabeth I (1558-1603). Bloody Mary probeert het katholieke geloof op bloedige wijze in ere te herstellen, maar die pogingen worden alras door haar protestantse opvolger Elizabeth tenietgedaan.
Met haar dood in 1603 komt er een einde aan de Tudordynastie. Zij wordt opgevolgd door de protestantse Jacobus VI van Schotland, nu dus ook Jacobus I van Engeland. Hij is afkomstig van het Huis Stuart. Echt blij worden zijn onderdanen niet van hem. Hij brengt namelijk enkele Schotse favorieten (de Hungry Scots) met zich mee die veel geld kosten. Zijn openlijke homoseksualiteit en omgang met lieden onderaan de maatschappelijke ladder dragen ook niet bij aan zijn populariteit.
Aanvankelijk lijkt Jacobus I een milde houding ten opzichte van de katholieken in te nemen, maar dit verandert snel. Tijdens de Hampton Court Conference in januari 1604 besluit hij, om de Puriteinen binnen zijn hof tevreden te stellen, tot herinvoering van de zogenaamde recusancy fines. Dit zijn boetes die katholieken moeten betalen wanneer ze de Anglicaanse kerkdiensten niet regelmatig bezoeken. Jezuïeten en priesters werden ook uit hun ambt gezet.
Het plot
De meeste katholieken slikken de bittere pil van de vernederende boetes en proberen er maar het beste van te maken. Maar dat geldt niet voor Robert Catesby. Hij komt uit een streng katholiek nest en hij gaat in verzet.
Hij verzamelt een groepje katholieke vrienden om zich heen en na lang beraad komen ze op 20 mei 1604 tot het besluit om het Parlement op te blazen. Dan zijn ze in een klap verlost van die vreemde buitenlandse koning en zijn protestantse parlementsleden. Maar ook van de nog overgebleven katholieke lords. Dat zal later een groot probleem blijken te zijn.
Naast Catesby bestaat het groepje samenzweerders aanvankelijk uit zijn vrienden Thomas Wintour, Jack Wright, Thomas Percy en Guy Fawkes. Later zullen er zich nog meer samenzweerders bij hen aansluiten en zal de groep uit dertien man bestaan. De mannen huren een kelderruimte die onder het Parlement ligt en vullen de ruimte met 36 vaten buiskruit. Dat is meer dan voldoende om het Parlement van de aardbodem te laten verdwijnen.
Op 5 november 1605 zou het Parlement door de koning bij elkaar geroepen worden. Eind oktober maakt het groepje samenzweerders de laatste plannen. Fawkes zal de lont naar de 36 kruitvaten aansteken en dan ontsnappen naar het continent. Ondertussen zullen de andere mannen in de Engelse Midlands een opstand op gang brengen en de katholieke dochter van Jacobus I, prinses Elizabeth, ontvoeren. Wanneer de revolutie eenmaal geslaagd is moet zij de troon bestijgen. Fawkes zal onderwijl in Europa steun zoeken bij andere katholieke regeringen voor het nieuwe regime.
Waarschuwingsbrief
Een van de samenzweerders, wie zal nooit bekend worden, gooit echter roet in het eten en stuurt een waarschuwingsbrief naar de katholieke Baron Monteagle, die wordt verzocht om niet naar het parlement te gaan. Monteagle is doodsbang voor represailles en levert de brief af bij de autoriteiten. Hoewel de samenzweerders snel horen dat hun plan is uitgelekt, besluiten ze door te gaan. De koning laat na de waarschuwing de kelders onder het parlementsgebouw controleren.
In de vroege ochtend van 5 november wordt Fawkes in de kelder met zijn lonten betrapt en gearresteerd. Hoewel Fawkes zijn plannen direct bekendmaakt, wordt hij vervolgens in de Tower hevig gemarteld om zo de namen van de overige samenzweerders te achterhalen. Na een paar dagen breekt Fawkes en alle plannen en namen worden bekend. Uiteindelijk zullen alle samenzweerders gepakt worden.
Sommigen komen om door vuurgevechten die ontstaan tijdens hun arrestatie, anderen komen op een veel pijnlijker manier aan hun einde. Ze worden eerst opgehangen, dan halfdood van de galg gehaald, waarna hun genitaliën worden verwijderd. Die worden in hun bijzijn verbrandt. Vervolgens worden hun ingewanden verwijderd en worden ze gevierendeeld.
Het waren uiteindelijk de gewone katholieken die als gevolg van de mislukte aanslag het langst zullen lijden. Er worden nieuwe wetten aangenomen waarin het katholieken wordt verboden om advocaat te worden en om als officier in het leger te dienen. Ook wordt hen het stemrecht ontnomen. Dat krijgen ze pas in 1829 weer terug.
Nog altijd actueel
Nog ieder jaar wordt in het Verenigd Koninkrijk op 5 november tijdens Guy Fawkes Night het buskruitverraad herdacht. Bij die gelegenheid steekt men poppen van stro die Guy Fawkes voorstellen in brand en wordt er vuurwerk afgestoken. In de kelders van het Britse parlement wordt die dag traditioneel een inspectie gehouden om te zien of er niet weer een aanslag wordt beraamd. De gebeurtenissen rond het verraad vormen nog altijd een inspiratiebron voor tal van actievoerders.
Zo wordt sinds de film ‘V for Vendetta’ in 2005 uitkwam, het zogenaamde Guy Fawkesmasker – een gestileerde afbeelding van het gezicht van de beroemde Engelse samenzweerder – internationaal op grote schaal gedragen door groepen die protesteren tegen politici, banken en invloedrijke internationale bedrijven. De beruchte internetactiegroep Anonymous en de Occupybeweging adopteerden het masker als symbool voor hun protesten tegen diverse autoriteiten en instellingen.
